Mısır Firavunu Akhenaten’un Tanrı Aton’a yazdığı şiir ne kadar da benziyor bizim…

Tanrı uludur, birdir, tektir
ondan başkası yoktur.
Bir tanedir,
o’dur her varlığı yaratan,
bir ruhtur tanrı, görünmeyen bir ruh,
ta başlangıçta vardı tanrı,
tek varlıktı o.
Hiç birşey yokken o vardı.
Herşeyi o yarattı,
ezelden beri süregelen varlığı,
ebediyete kadar sürecek,
gizlidir tanrı, kimse görmemiştir onu.
İnsanlara ve yarattıklarına sır kalır her zaman.

Akhenaton kimdir?

Akhenaton ya da IV. Amenhotep olarak da bilinir. Mısır yeni dönem 18. hanedanının bir firavunudur. Kraliçe Tiye ve III. Amenhotep’in genç olan çocuğudur.
Büyük kardeşi Thutmosis babasından önce ölünce tahta önce ortak oldu, sonra da MÖ 1353-1336 ya da MÖ 1352-1334 yılları arasında 17 yıl (Mısır kronolojisinde değişir) firavunluk yaptı. Eşi Nefertiti’ydi.

Amenhotep Neferjeperura olarak bilinen Akhenaten (Akhenaton veya Akhenaten), saltanatının dördüncü yılına gelindiğinde adını değiştirdi.

İsimleri

Amenhotep, doğum ismi. Anlamı “Amon hoşnuttur”.
Amenophis, ismin Yunan kaynaklarında geçen, Yunancaya uyarlanmış hâlidir.
Nefer-kheperu-Ré, unvanı. Anlamı “Ra’nın şekilleri güzeldir”.
Akhenaton, kendisi için kendi belirlediği isimdir.
Krallığının beşinci senesinden itibaren, Atenciliği resmi din ilan etmesinden sonra ölene dek bu ismi kullandı.
Anlamı “Aten’in hizmetkarı”.
Bu ismin kaynaklarda alternatif yazılışları çoktur: Akhenaton, Akhnaten, Akhnaton, Ikhnaton..

Yaşamı

MÖ 15. asrın sonlarında veya MÖ 14. asrın hemen başlarında dünyaya geldi.
Babası III. Amenhotep öldükten sonra tahta geçti.
Tahta geçtiği ilk yıllarda aile adı olan Amenhotep’i (Amon’un hoşnut olduğu) kullandı. Beşinci senesinde adını değiştirerek Akhenaton (Aten’in hizmetkârı) ismini kullanmaya başladı ve aynı yılında geleneksel çok tanrılı Mısır dinini yasaklayarak tek tanrılı Aten dinini kurdu.

Kralığının 6. yılında yüz yıllardır Mısır’ın başkenti olan Teb’i terk ederek bugün Tel el Amarna olarak bilinen el değmemiş topraklara yeni bir başkent kurmaya karar verdi. Akhenaton, diğer tanrılara olan inancı yok etmek için tapınaklardan diğer tanrıların isimlerini sildirdi.

Akhenaton yaklaşık 15 yıl tahtta kaldı. Ölümünün ardından kurduğu din çöktü. Akhenaton’un şehri yerle bir edildi ve Horemheb döneminden itibaren “düşman” olarak kayıtlarda anıldı, daha sonraları ise onunla ilgili her şey yok edilmeye çalışıldı. Tâ ki, 19. yüzyılda keşfedilene dek yaklaşık 3000 sene Akhenaton’un ismi unutulup gitti.

Akhenaten’in Amarna‘da sfenks

Antik Mısır’da yere uzanmış insan başlı aslan heykeli) şeklindeki tasviri.

Akhenaton’un hiç erkek çocuğu olmadığından öldüğünde yerine kızlarından biriyle evlenmiş olan Akhenaton’un isimsiz üvey kardeşi Smenkh-Ka-Re (Smenkhkare) adındaki dâmadı çok kısa süreliğine firavun oldu.
Onun da ani ölümü üzerine Akhenaton’un oğlu Tutankhamon firavun oldu.
Tutankhamon’un baba-bir kızkardeşi olan Ankhesenamen ile olan çocukları ya doğum öncesi ya da doğum sonrası öldü.
Tutankhamon da 19 yaşında ölünce tahta Ay ya da Akhenaton’la hiçbir kan bağı ve  akrabalığı bulunmayan fakat ordu komutanı olarak sahip olduğu güce dayanarak firavun olduğu zannedilen Horemheb geçti.

Amarna Dönemi

Burası yeni dinin yaşanacağı ve Teb’deki düşmanlardan uzak bir sığınak olarak tasarlanmıştı.
Bu şehir, tarihteki ilk planlı yerleşimlerden biridir.
Binalar, tapınaklar ve yollarıyla tamamen tanrı Aton’a tapmak için tasarlanmıştır. Amarna’nın tamamlanmasına yakın Kral ve eşi Nefertiti şehre yerleştiler.

Bu arada Mısır büyük bir istikrarsızlığa düşmüştü.
Bu dönemde sanatta da yenilikler olmuştur:
Firavun resimleri eskisi gibi tanrısal bir durağanlıkla değil, daha çok gerçekçi şekilde çiziliyordu.
Bir bakıma sanatın dinden ayrılmasını Akhenaton başlatmıştır.
Firavun geleneksel sahneler dışında, yemek yerken, karısını öperken, bir törene başkanlık ederken de çizilebiliyordu.
Uzun boyunlu, göbekli resmedilen Firavunun resimleri oldukça ilginçtir.
Uzun boyunlu beden yapısı, bu dönemdeki diğer eserlerde de sık sık kullanılmıştır.

İktidara gelişinin 5. yılının 8. ayının 13. günü günümüzde Amarna olarak bilinen, kendisinin ise Akhetaten adını verdiği yeni şehre taşındı. Bir ay öncesinden de IV. Amenhotep olan eski eski isminde taşıdığı 5 katlı unvanlarından çoğunu terk ederek sadece prenomen olarak kullandığı ilk ismini alıkoymak suretiyle kendi adını resmen Akhenaten olarak değiştirdi.

Veziri, ölümü, Tutankhamun, ve tek ilâh

Akhenaton tahta geçişinin birinci yılında din alanında bir devrim yaparak Atenizm (bazen Atonizm) dinini kabul ettiğini ve tüm diğer Mısır tanrılarını reddederek (Ra, Maat, Hathor, İsis, Nephthys, Set, …) tek tanrı Aton’a ibadet edilmesini bir kanûnla halka duyurdu. Başlangıçta eski Mısır diniyle benzer gibi gözükse de, Atenizm tek tanrılı bir dine geçiş teşkil etmektedir. Akhenaton’un yaşadığı dönemde Amon Rahipleri oldukça güçlüydüler. Firavun herhangi bir iş yapmadan rahiplere danışmak ve kehanetlerine başvurmak zorundaydı.

Akhenaton bu etkiden kurtulmak ve kendi inançlarının da doğrultusunda eski Mısır dinini, sihir ve büyüyü yasaklamış, Karnak tapınaklarını kapatıp Amon rahiplerinin görevine son vermiştir.

Bu durum ülkede büyük bir kargaşaya sebep olmuştur.