Gazeteler topun ağzında
Hürriyet Gazetesi’nin eski sahibi merhum Erol Simavi, 1988 yılının Mayıs ayında gazetenin 40.’ncı kuruluş yıl dönümünde Hürriyet’te yayınlanan röportajında, basın için şu değerlendirmede bulunuyordu:
‘’Basın dünyada beş büyük kuvvetten biridir ama, aslında dördüncü kuvvettir. Ancak bu söz Türkiye için geçerli değil. Hakimiyet elbette kayıtsız şartsız milletindir.. O başka.. Ama birinci kuvvet Türkiye’de ordu mu?.. Hayır.. Basındır. İkincisi ordudur.’’
Erol Simavi’nin 30 yıl önceki bu tespiti, o dönemde gazete ve gazeteciliğin bulunduğu noktayı göstermesi bakımından doğruydu. Çünkü gazeteler, Erol Simavi, Haldun Simavi, Ercüment Karacan, Kemal Ilıcak, Nadir Nadi gibi gazeteci patronların sahipliğinde ve yönetiminde idi. Ne var ki Erol Simavi’nin basını birinci kuvvet yapan tespiti, günümüzde geçerliliğini kaybetti. Basını erozyona uğratan süreç,1998’de İşadamı Aydın Doğan’ın önce Milliyet, daha sonra ki yıllarda da Hürriyet’in ytanı sıra ve yazılı ve görsel yayın organlarını satın alarak, basın sektörüne girmesi ile başladı. Basına işadamı elinin uzanmasını, Aydın Doğan’dan önce 1948 yılında Sefa Kılıçoğlu’nun Yeni Sabah gazetesini satın almasıyla gerçekleştiğini de bir not olarak düşmek gerekiyor. Aydın Doğan’ın basın sektörüne girmesi, diğer işadamlarını da cesaretlendirdi. Artık gazetelerin künyelerinde işadamlarının ve şirketlerinin isimleri okunmaya başladı. Peki işadamlarının iştahını kabartan basın sektörü, neden onlar için bu kadar önemliydi?. Şunun için önemliydi:
1-Diğer sektörlerin erişemeyeceği ve toplumun üst sınıfını elinde bulundurması ile oluşan statü, ya da toplumsal üstünlük farklılığı,
2. Basının kamusal kullanıma açıklığı.
3. Medya sahipliğini elinde bulunduran sermaye sahibinin kamuoyunu etkileme, yönlendirme, yönetme fonksiyonuna sahip olması,
4. Medya dışında kalan iş alanlarındaki yatırımlarda kuvvetli olmak, rekabet avantajını diğerlerine göre büyük oranda ele geçirmek,
5. Uç fikir ve bilgiyi topluma ulaştırmak ve yansıtmak, popüler kültür vasıtasıyla rant sağlayan bu kültürü paraya çevirmek.
6. İdeolojiler kurabilmek, geliştirebilmek ve istenen ideolojik alt yapıyı oluşturmak.
İş adamlarının medya sahipliğine yönelmesinin tetikleyicisi olan Aydın Doğan’ın, 1979 yılında Karacan ailesine ait olan Milliyet yayınlarının hissesine sahip olmasının altında yatan neden, 1980’li yıllarda uygulanan iktisat politikaları idi. 24 Ocak 1980 tarihinde alınan kararla devletin gazete kâğıdına verdiği sübvansiyonları kaldırılması, basın sektöründe o güne kadar karşılaşılmayan büyük maliyetlere yol açtı. Bu sürecin sonunda finansal olarak güçlü olan, reklam ve ilan geliri elde edebilenler, piyasada kaldı. Diğerleri ise piyasadan çekilerek yerini, finansal gücü olanlara bıraktı. İşadamları basın sektöründe boy gösterdikten sonra, gazete yayıncılığı, haber ajansı, kitap, dergi basım ve dağıtımcılık, reklam-ilan ajanslığı başta olmak üzere, televizyon ve radyo yayıncılığı gibi ticari bir faaliyet alanına da sahip oldu. Ayrıca, bankacılık, ekonomi, pazarlama, sigortacılık, turizm ve sağlık alanlarında da söz sahibi oldukları görüldü. Bu süreç içinde gazete sahibi işadamlarının aldıkları kararlar, çoğunlukla yatırımcıların çıkarlarıyla da örtüştü. Örneğin Aydın Doğan 1994 yılında Hürriyet gazetesini satın alırken, 1997’de kurduğu Doğan Holding bünyesinde Doğan Haber Ajansı ile Trader Media East, Hürriyet, Posta ve Fanatik gazetelerini bir araya topladı. Bununla da kalmadı, Kanal D, CNN Türk, TV 2, Dream TV, Radyo D, Slow Türk, CNN Türk radyo, radyonom.com, D Smart’ı da Doğan Holding’e kattı. Ayrıca hurriyetemlak.com, hurriyetoto.com, yenibiris.com, ekolay.net, hurriyetaile.com, mahmure.com, yakala.com, bigpara.com siteleri de bu gruba bağlandı.
Aydın Doğan’dan söz ederken, işadamı olarak yaşamını, basına girmeden önce ve girdikten sonra diye ikiye ayırarak, kesitler sunmak gerekiyor:
Çocukluğu Gümüşhane’de geçen Aydın Doğan, 15 Nisan 1936 yılında doğdu. Lise öğrenimini Erzincan’da tamamladı. Üniversite eğitimine İstanbul İktisadi Ticari İlimler Akademisi’nde devam etti.1958 yılında kendi şirketini kuran Doğan, ilk yıllarında lastik, bisiklet, radyo, ticari araç, iş ve inşaat makineleri tüccarlığı, nakliyecilik ve müteahhitlik yaptı. 1970 yılına kadar da zahirecilik ve ecza depoculuğu ile uğraştı. Sirkeci semtinde kurduğu Ortadoğu Otomobil Şirketi ile Sirkeci’nin tanınmış iş adamlarından biri haline geldi. 1974’ten sonra da İstanbul Ticaret Odası Meclis ve Yönetim Kurulu Üyeliği’nin ardından, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Yönetim Kurulu Üyeliğinde bulundu. İş dünyasında adından söz ettirirken, hakkında ortaya atılan çeşitli iddialara sessiz kaldı. Bu iddialar, daha sonraları halk arasında da yayıldı.
İddialara göre, Aydın Doğan’ın otomobil bayiliğinden başlayarak, kısa süre yükselmesinin arkasında, Koç Holding vardı. Zeki ve atak tavırları, Koç Holding’in kurucusu rahmetli Vehbi Koç’un dikkatini çekmesine yetmişti. Ancak bu iddialara, ne Aydın Doğan, ne de Koç Holding net bir cevap verdi. Aydın Doğan Milliyet gazetesini satın alırken, bu iddialar yeniden alevlendi. Vehbi Koç, bu konudaki sorulara ‘’Benim medya ile hiçbir ilgim yok’’ demekle yetindi. Ancak Milliyet’in satış pazarlığında Koç Holding’in üst düzey yöneticilerinin de bulunması, Vehbi Koç’un cevabına ters düşüyordu.
Vergi rekortmenleri arasında da yer almaya başlayan Aydın Doğan öteden beri medyanın gücüne inanan bir insandı. Bu gücü kullanmak için, medya sektörünü araştırmaya başladı. Tarihler 1979 yılını gösterirken, Milliyet Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni ve yazarı Abdi İpekçinin öldürülmesi nedeni ile gazetenin sahibi Ercüment Karacan ‘’Abdi’yi öldürdüler. Benim içinde gazetecilik bitti’’ diyerek, baba mirası Milliyet’i satma kararı aldı. Bu karar Aydın Doğan’ı harekete geçirdi. Karacan ile pazarlık masasına oturdu. Sadun Tanju ‘’Anılar’’ adlı kitabında satış görüşmesini şöyle anlatıyordu:
‘’Pazarlık masası Emirgan’da Abdullah lokantasında kuruldu. Masada Ercüment Karacan, Koç Holding’in önemli isimlerinden İnan Kıraç, Bülent Çorapçı ve Koç’un otomotiv acenteliğinden büyük paralar kazanmış genç görünümlü işadamı Aydın Doğan oturuyordu. Ercüment Karacan sordu:
‘’Milliyeti niçin almak istiyorsunuz?’’
Beklemediği bu soru karşısında genç işadamı önce bir sıkılganlık gösterdi. Bir süre sustuktan sonra dilinin ucuna gelen kelimeler dudaklarından şöyle döküldü:
‘’Asalet kazanmak için’’.
Dördü birden kahkahayı bastı.
Aslında Aydın Doğan’ın bu cevabı, kazanacağım dediği asaleti, medya gücüne döndürmenin ilk basamağı idi. Nitekim Milliyet’in sahibi olduktan bir yıl sonra, yani 22 Eylül 1980’de Doğan Holding’i kurarak, bu defa turizm, enerji, perakende, sanayi, gayrimenkul ve finans sektörlerine yöneldi. Kurduğu Doğan Medya Grubu ile Meydan, Gözcü, Son Çağrı, Posta, Hürriyet, Radikal, Fanatik, Referans ve Hürriyet Daily News gazetelerini, ayrıca Kanal D, CNN Türk’ün de içinde bulunduğu 21 televizyon kanalı ile medya portföyünü zenginleştirdi. Bunların yanı sıra Petrol Ofisi şirketini de holding bünyesine kattı.
Aydın Doğan’ın 1998 yılından itibaren medyadaki etkinliği, gazete satın alıp, gazete satması ile devam etti. Bu süreç şöyleydi:
1979-1998: Milliyet’i Ercüment Karacan’dan satın aldı, Korkmaz Yiğit’e sattı.
1990-2001: Meydan gazetesini satın aldı.
1994-2018: Hürriyet’i Erol Aksoy’dan satın aldı. Yıldırım Demirören’e sattı
1995-2018: Posta gazetesini Demirören Grubu’na sattı
1995-2018: Fanatik gazetesini Demirören Grubu’na sattı
1996-2007: Gözcü (kapandı)
1996-2016: Radikal’in yayınına son verdi.
1998-2011: Milliyet’i Korkmaz Yiğit’ten satın aldı, Yıldırım Demirören’e sattı.
2008-2011: Vatan’ı Yıldırım Demirören’e sattı.
1994-2018: Kanal D’yi Ayhan Şahenk’ten aldı, Demirören Grubu’na sattı
1996-2018: Euro D’yi Yıldırım Demirören’e sattı.
1999-2018: CNN Türk TV’yi Demirören Grubu’na sattı.
2005-2011: Star TV’yi TMSF’den satın aldı, Ferit Şahenk’e sattı.
2008-2012: TNT TV’ de Ted Turner ile ortak oldu.
2008: Cartoon Network için Ted Turner ile ortaklık devam etti.
2011- NBA TV’yi Ferit Şahenk’ten satın aldı.
2012- Teve2 halen devam ediyor
2018: Doğan Haber Ajansı’nı Demirören Grubu’na sattı.
2007-2018: D-Smart’ı Demirören Grubu’na sattı.
2007- 2014: D-Smart Avrupa halen devam ediyor
Günümüzde Holding sahibi işadamlarının satın aldıkları gazetelerin ve yayın organlarının durumu’Vahim’’olarak nitelendiriliyor. Tirajların hayli düşmesi, bakkalarda, marketlerde, benzin istasyonlarında bedava gazete dağıtılması, dijital bir okuyucu kitlesinin oluşması, kapanan gazete, dergi ve televizyonlar, bu vahim durumu gözler önüne seriyor. Şimdi medyadaki işadamlarının gazetelerine ve yayın organlarına bir göz atalım:
KALYON GRUP VE TURKUVAZ MEDYA GRUBU
Ciner Holding’e bağlı olan Turkuvaz Medya grubu 2007’de Çalık Holding’in sahibi Ahmet Çalık tarafından satın alındı. Aralık 2013’te ise, Cemal Kalyoncu yönetimindeki Kalyoncu Gruba satıldı. Sabah, Takvim, Fotomaç, Yeni Asır, ATV, A Haber, bu grup’un bünyesinde bulunuyor. 1974’te kurulan grup, enerji, inşaat ve altyapı sektörlerinde faaliyet gösteriyor. Kalen enerji ve İnegöl gaz dağıtımı gerçekleştiren Kalyoncu grup, medya sektörüne girdikten sonra pek çok projeye imza attı. İstanbul 3. Havalimanı projesi, Taksim meydanı projesi, Giresun ve Ordu Melet HES projelerini de Kalyoncu Holding gerçekleştirildi.
SANCAK HOLDİNG VE YEŞİLDAĞ GRUBU
Ticarete 1987 yılında Es Ecza Deposu’nu kurarak başlayan Ethem Sancak, Ak Parti iktidarı döneminde en parlak günlerini yaşadı. Son olarak Ak Parti’nin üst yönetim organlarından olan MKYK’ya (Merkez Karar,Yönetim Kurulu) alınan Ethem Sancak, , Akşam, Star, Güneş gazetelerinin yanı sıra, Kanal 24, TV 4, Star Matbaacılık, 360 TV’nin bulunduğu Holding bünyesindeki Es Yayıncılık A.Ş.’nin sahibi idi. Yayın kuruluşları Çukurova Grubu’ndan TMSF ile alındı. Sancak Holding de elindeki yayın kuruluşlarının yüzde 100 hissesini, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın cezaevi arkadaşı Hasan Yeşildağ ve Zeki Yeşildağ kardeşlere devretti. Rekabet Kurumu’nun sitesinde düzenlenen hisse devri sözleşmesi uyarınca, devir işleminin Zeki Yeşildağ’a yapıldığı belirtildi.
ALBAYRAK HOLDİNG
Ahmet Albayrak ve kardeşleri Bayram, Nuri, Kazım, Mustafa ve Muzaffer Albayrak’ın ortak girişimi olan Albayrak Holding, Yeni Şafak gazetesi ve TV Net yayın gurubunun sahipliğini yapıyor. Grup, inşaat, müteahhitlik, medya, traktör ve motor üretimi, liman işletmeciliği, kâğıt fabrikası, tekstil, temizlik ve sosyal hizmetler alanında faaliyet gösteriyor.
CİNER HOLDİNG
Ciner yayın grubu, 14 Eylül 2007’de Ciner Holding bünyesinde kuruldu. Turgay Ciner’in yönetimindeki şirket, Habertürk gazetesini yayımcılıktan çekti. Habertürk TV, Show TV ve Bloomberg HT kuruluşları ile görsel basında yer aldı. Holding’in faaliyetleri, enerji ve madencilik başta olmak üzere turizm, ticaret ve sanayi sektörlerinde yer alıyor.
DOĞUŞ HOLDİNG
1951’de Ayhan Şahenk tarafından kurulan Holding’in yöneticiliğini Ferit Şahenk yapıyor. Bünyesinde 250’e yakın şirket bulunan Doğuş Holding’in sahibi olduğu kanallar, NTV, Star TV, Kral TV, Kral Pop TV, Kral World Radyo, Kral FM, Kral POP Radyo, NTV (internet), NTVspor.net (İnternet) gazeteler Fanatik, Posta olarak sıralanıyor. Grup, otomotiv, bankacılık ve finans, inşaat, gayrimenkul, turizm ve enerji sektörlerinde faaliyet gösteriyor.
İHLAS HOLDİNG
1970’te işadamı Enver Ören tarafından kuruldu. Onun ölümünden sonra şirketin yönetimini oğlu Ahmet Mücahid Ören devraldı. İHA, TGRT ve Türkiye gazetesini bünyesinde bulunduran kuruluşun faaliyet gösterdiği alanlar, inşaat, ticaret, enerji, otomotiv, sağlık, finans ve sigorta sektörleri olarak yer alıyor. İhlas Holding, İhlas Koleji ile eğitim alanında da faaliyet gösteriyor..
DEMİRÖREN HOLDİNG
2012’de Erdoğan Demirören tarafından kurulan Holding, 1979’da Aydın Doğan’dan Milliyet, 2011’de Vatan ve 6 Nisan 2018’de Hürriyet gazetesini satın aldı. Kanal D, CNN Türk, TV2, Dream Türk TV, Posta, Fanatik, Daily News, Skorer, Uzman Para ve Pembenar, Doğan grubunun bünyesinde görsel ve yazılı basın olarak yer alıyor. Grup enerji, sanayi, turizm, liman ve AVM işletmeciliği eğitim alanlarında faaliyet gösteriyor.
YENİ DÜNYA MEDYA GRUBU
Yeni Dünya Medya Grubu, 1993’te Necmettin Erbakan’ın talebiyle 8 ortaklı olarak kuruldu. Zekeriya Karaman’ın yönetimindeki grupta Ülke TV, Kanal 7 ve haber7.com yer alıyor.
NOT: İşadamları Asil Nadir ve Mehmet Ali Yılmaz, yazının uzunluğu nedeni ile ele alınmamıştır.
Cemil Özyıldırım
